یادداشت، سیاست خارجی ترکیه و توجه به قدرت سخت - مدرسه مالک اشتر

به گزارش مدرسه مالک اشتر، ترکیه در چند سال اخیر در سیاست خارجی خود٬ به سمت و سویی حرکت نموده که غالباً٬ استفاده از قدرت سخت و همراه شدن با قدرت ها را بر ضرورت استفاده از قدرت نرم٬ ترجیح داده است.

به گزارش گروه بین الملل مدرسه مالک اشتر٬ ترکیه در ماجرای لیبی به دنبال اعزام نیروی نظامی به منظور حمایت از دولت وفاق ملی افتاد و مسئولیت مستقیم این پرونده را به جای مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه به هاکان فیدان رئیس سرویس اطلاعاتی میت داده و حالا٬ فیدان در کنار ژنرال خلوصی آکار وزیر دفاع٬ این پرونده را مدیریت می نمایند.

اکنون بسیاری از منتقدین اردوغان از او می پرسند: چرا ترکیه به حوزه دیپلماسی باز نمی گردد و به جای بهره گیری از ظرایف قدرت نرم٬ صرفاً از قدرت سخت و نیروی نظامی استفاده می نماید؟ ترکیه در چند سال اخیر در سیاست خارجی خود٬ به سمت و سویی حرکت نموده که غالباً٬ استفاده از قدرت سخت و همراه شدن با قدرت ها را بر ضرورت استفاده از قدرت نرم٬ ترجیح داده است.

جمهوری نظامیان و قدرت سخت

در سال 1923 میلادی و زمانی که امپراطوری عثمانی آخرین نفس هایش را سر داده و نخستین نظام جمهوری منطقه پایه گذاری شد٬ ژنرالی به نام مصطفی کمال پاشا٬ قدرت را در دست گرفت و موسس و رئیس جمهور شد.

اما از عصمت اینونو اولین نخست وزیر گرفته تا فوزی پاشا و کاظم پاشا و دیگران٬ تمام افرادی که در کابینه و دیگر میادین با مصطفی کمال٬ همراه شدند٬ غالباً از سرداران نامی امپراتوری عثمانی در جبهه های مختلف منطقه بودند و چنین شد که جمهوری ترکیه به دست نظامیان تاسیس شد.

در همان ماه های نخست اعلان موجودیت جمهوری بود که عصیان نمودها به رهبری شیخ سعید پیران آغاز شد و مصطفی کمال٬ به تندی او را سرکوب کرد. آن واقعه و رویدادهای دیگری همچون عصیان نمودهای زازا به رهبری سید رضا درسیمی در کنار هویت و کارنامه نظامی دولت ها٬ جمهوری ترکیه را نظامی و میلیتاریست بارآورد.

جمهوری ترکیه در سده بیستم میلادی٬ بر اساس بعضی پارامترهای ژئوپولیتیک و همچنین بر اساس روینمودهای سیاسی مصطفی کمال آتاتورک و همراهان او٬ توجه به دنیای غرب و توپ زدن در زمین آمریکا و اروپا را بر روابط منطقه ای در دنیا شرق ترجیح داد و بر اساس همین منطق بود که در نیمه سده بیستم٬ ترکیه نیز به عضویت پیمان نظامی ناتو درآمد.

در این مسیر٬ استفاده از قدرت نظامی٬ توجه به اهمیت پایگاه های نظامی هوایی آمریکا و ناتو در اینرجلیک و کوره جیک٬ مشارکت در جنگ کره و رویدادهایی از این دست٬ موجب آن شد که نظامی گری و حرب٬ ریشه دارتر گردد.

قدرت نرم در دست گولنی ها

نفوذ فرهنگی٬ استفاده از ظرفیت های پرورش دانشجوی خارجی و اعزام دانشجوی داخلی به خارج٬ تأکید بر اشتراکات زبانی و قومی با ترک های آسیای میانه و تقویت اشتراکات دینی در بالکان٬ استفاده از ظرفیت های اسلامی و مدارس دینی٬ تاسیس خانه های فرهنگ٬ افزایش تعداد نمایندگی های خارج از کشور و افزایش میزان قدرت اثرگذار دیپلماسی٬ استفاده از ظرفیت های اثرگذار ورزشی و همچنین برقراری ارتباط با گروه های اسلامی مبارز در دنیا٬ از جمله بعضی ابعاد قدرت نرم ترکیه در اواخر قرن بیستم بوده که البته بخش اعظم آن در دست شبکه قدرتمند فتح الله گولن قرار داشت.

همان گروهی که در آخرین دهه قرن بیستم و نخستین دهه قرن بیست و یکم٬ در ترکیه صاحب اعتبار و احترام و اعتباری ویژه بود و با رسانه های قدرتمند٬ صدها مدرسه و خانه فرهنگ در کشورهای مختلف و شبکه های اقتصادی و اطلاعاتی خود٬ از دولت حزب عدالت و توسعه حمایت می کرد و با برگزاری کنفرانس های بین المللی زبان ترکی٬ هر ساله امکان آن را فراهم می آورد که صدها نفر در دنیا٬ زبان ترکی را به خوبی فرا بگیرند و به ترکیه سفر نمایند.

اما پس از کودتای نافرجام٬ این تشکیلات کنار قرار گرفت و بدون تعارف٬ ترکیه بخش قابل توجهی از ظرفیت های بهره گیری از قدرت نرم خود را از دست داد.

البته چنین نیست که تمام ساختار قدرت نرم این کشور در دست گولنی ها باشد. جمهوری ترکیه در حوزه های دیگر نیز اقداماتی انجام داده که بعضی از آنها عبارتند از:

1.بها دادن به تورنمنت های بین المللی ورزشی.

2.افزایش قابل توجه فعالیت شبکه های تلویزیونی قدرتمند در حوزه سریال سازی و صادرات بخش قابل توجهی از این محصولات به کشورهای مختلف دنیا.

3.افزایش سطح پوشش و تعداد زبان های رسانه ها و خبرگزاری ها و سرمایه گذاری کلان در بخش رسانه های برون مرزی.

4.تأکید بر ضرورت استفاده از ظرفیت میانجی گری در بحران های کوچک و بزرگ منطقه ای.

5.فعالیت نهادهای قدرتمند خیریه در کشورهای آفریقایی و آسیایی و ارائه خدمات درمانی٬ آموزشی و تغذیه.

6.جذب بیش از دویست هزار نفر دانشجوی خارجی در دانشگاه های مختلف ترکیه.

7.استفاده ویژه و تخصصی از ظرفیت های صنعت توریسم و صنعت هوانوردی.

جمهوری ترکیه در دوران فعالیت احمد داوود اوغلو در پست وزارت امور خارجه٬ به مفهوم قدرت نرم بهای بیشتری داد و هاکان فیدان نیز در سرویس اطلاعاتی میت٬ بر ضرورت استفاده از قدرت نرم تأکید ویژه ای داشته و نسلی از مسئولین رده بالای حزب عدالت و توسعه بر ضرورت استفاده از قدرت نرم تأکید می نمایند.

اما در چند سال اخیر و به ویژه پس از تثبیت و تحکیم پایه های نظام ریاستی٬ شخص رجب طیب اردوغان در مقام رئیس جمهور و سکان دار حزب حاکم٬ تمایل به روندهای سریع و شتابان داشته و استفاده از قدرت سخت و به کارگیری قدرت نظامی را بر دیگر ابزارها ترجیح داده است.

شاید به این دلیل که اولاً اردوغان از لحاظ منش شخصیتی٬ بردباری چندانی ندارد که استفاده از راهکارهای طویل المدت را در دستور کار قرار دهد و دوم این که حزب عدالت و توسعه نیز در موقعیتی قرار گرفته که مشاورین و معاونین٬ نظریات چندانی برای ارائه کردن به اردوغان ندارند و قدرت در دست او قبضه شده است.

البته اعمال محدودیت های شدید بر رسانه ها و ابزارهای فرهنگی٬ فضای پلیسی و بی اعتمادی شدید دوران پساکودتا٬ در پیش دریافت رویکرد حزبی در نصب و عزل روسای دانشگاه ها٬ تقویت دوقطبی سیاسی و فکری در ترکیه٬ تأکید بر نتایج استفاده از ابزارهای سریع همچون اعزام نیرو و استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین در عملیات های مختلف٬ مجموعاً اردوغان را به این جمع بندی رسانده که قدرت سخت را بیش از قدرت نرم به کار بگیرد.

یادداشت از محمد علی دستاقتصادی کارشناس ترکیه