تصویر قدیمی ترین نقشه تهران ، مثلث برمودا و محله های ناشناخته منطقه16 ، زمین های زن شاه چگونه به کارمندان راه آهن رسید؟ - مدرسه مالک اشتر

به گزارش مدرسه مالک اشتر، چقدر با محله های قدیمی تهران و منطقه ای که در آن سکونت دارید آشنایی دارید؟ این بار در گزارش پیش رو می خواهیم از محله هایی نام ببریم که حتی برای بعضی ساکنان منطقه 16 هم ناشناخته به جای مانده اند.

مدرسه مالک اشتر - مریم قنامی: آیا تا به امروز نام محله های فهیم آباد، گلابدره، آذرآباد و نجف آباد را شنیده اید؟ آیا تا به امروز گذرتان به این دور و اطراف افتاده است؟ اگر خوب دقت کنید... صدای کسانی را می شنوید که در همین حوالی زندگی می نمایند؛ کسانی که شاید نام محله شان برای شما ناآشنا باشد، اما آنها هم مثل ما و شما ساکن همین شهرند. همین جا هستند؛ در همسایگی ما. حتی پیش تر از آنکه گذر ما به این دور و اطراف بیفتد، آنها در این گوشه و کنارها رحل اقامت افکنده بودند. می خواهیم پای حرف کسانی بنشینیم که در محله های کوچکی مثل فهیم آباد، گلابدره، آذرآباد و نجف آباد سکونت دارند؛ محله هایی که شاید به بزرگی علی آباد، نازی آباد، جوادیه و خزانه نباشند، اما همچون آنها مردمانی دارند با دل هایی بزرگ و درددل هایی که شاید فرصتش نباشد همه را با شما در میان بگذارند. همه اینها بهانه ای است برای آنکه سرمان را بلند کنیم و نگاه دیگری به چهار کنج منطقه 16 بیندازیم و یادمان بماند که حتی اگر غم هایمان با هم محله ای هایمان یکی نیست، شادی هایمان می تواند یکی باشد. اهالی فهیم آباد، گلابدره، آذرآباد و نجف آباد از دیروز، امروز و فردای محله کوچکشان برای ما می گویند.

قصه های خواندنی تهران را اینجا ببینید

وجه تسمیه فهیم آباد، فهیمیان مالک زمین ها بود

برای اهالی فهیم آباد سخت است که آن گذشته های دور محله شان را به یاد بیاورند. حرفش که بیفتد، به همین جمله ها بسنده می نمایند که اینجا همه اش زمین کشاورزی بوده است. نه خبری بوده از آن آپارتمان ها که حالا افق شمالی محله را به اشغال خود درآورده اند و نه از این خانه ها که دیری است رنگ فرسودگی به خود گرفته اند. البته وجه تسمیه فهیم آباد را از همه ساکنان اندک شمارش می گردد پرسید و به یک جواب دقیق و روشن رسید. حتی بهرام وفایی هم که 35 سال بیشتر ندارد، این را می داند؛ اینکه زمین های این محله کوچک متعلق بوده است به فردی به نام علی فهیمیان. همین نام کافی است تا بفهمی که چرا اینجا را فهیم آباد صدا می نمایند. اطلاعات تاریخی درباره این محله اما به همین جا خلاصه می گردد. محمدرضا فکوریان هم که 40 سال تمام است در این حوالی زندگی می نماید، ترجیح می دهد بیشتر از همین روزها حرف بزند تا از گذشته ها. پیرمرد، بدون مقدمه می رود سر اصل مطلب: می گویند اینجا توی طرح است. فعلاً گفته اند که قرار است تعدادی از خانه ها را بخرند. من سر درنمی آورم از این حرف ها... می خواهند خانه ام را متری چند از من بخرند؟ یا جای آن خانه ای مثل همین که دارم توی آن زندگی می کنم، تحویلم بدهند. بعدش هرکاری که می خواهند، بنمایند.

مثل اینکه فکوریان خوب می داند که این خانه در جنوبی ترین نقطه منطقه 16، در محله ای که یک طرفش به بزرگراه آزادگان می رسد و طرف دیگرش به آپارتمان های چندطبقه، قیمتی به مراتب کمتر از اینها دارد. این است که روشن تر حرف می زند: ببین دخترم... این دست های من است. بعد از 50 سال کارگری، فقط همین خانه را دارم. نمی توانم که آخر پیری بروم مستأجر شوم. کم کم اهالی دیگر فهیم آباد هم از راه می رسند و هریک به سهم خود حرفی می زنند و چیزی می گویند. محمد تیموری که از چهره اش پیداست بیش از 50 سال دارد، اشاره ای به دور و اطرافش می نماید: خودتان نگاه کنید دیگر... اینجا هیچ امکاناتی ندارد. بچه های ما جایی ندارند برای بازی کردن. او از مسئولان شهرداری می خواهد که هرچه سریع تر تکلیف این محله را روشن و خانه ها را از اهالی خریداری نمایند؛ خواسته ای که البته با واکنش فکوریان روبرو می گردد؛ چراکه او معتقد است این خانه ها را به قیمتی نه چندان قابل توجه از آنها می خرند و... بحث، میان آنها بالا می گیرد و خبرنگار ترجیح می دهد فقط یک مستمع باشد؛ یک ناظر بیرونی که دارد حکایت آینده فهیم آباد را از زبان اهالی آن می شنود.

گلابدره، همان کوی کارمندان راه آهن سابق

اینجا کوی کارمندان راه آهن است ... کوی کارمندان راه آهن! این را یکی از اهالی گلابدره به ما می گوید که مویی سفید نموده و به قول خودش، 60 سال است در این حوالی زندگی می نماید، در ابتدای بزرگراه بعثت، خیابان شهید امامی، کوچه صداقت؛ خودش را هیچ معرفی می نماید و ترجیح می دهد نامی از او در میان نباشد: نام من به چه کارتان می آید... شما از من پرسیدید که چرا به اینجا می گویند گلابدره... من هم جوابتان را دادم... خلاص! جواب این هم محله ای موسفید اما به همین جا خلاصه نمی گردد. او کمی هم به حافظه اش رجوع می نماید و حرف هایش را به اطلاعات تاریخی ای می آمیزد که البته خبرنگار نه آنها را تأیید و نه تکذیب می نماید: همه این زمین ها برای زن رضاخان بود که بهش می گفتند ملکه مادر. داخل محوطه راه آهن قرار داشت. همه را قطعه قطعه کردند و دادند به کارمندان راه آهن. من هم خودم از بازنشسته های راه آهنم. بعدها یک عده آمدند و به اینجا گفتند: گلابدره. اصلش همان است که گفتم: کوی کارمندان راه آهن. توی سند خانه هایمان هم نوشته: فرح آباد.

گلابدره، فرح آباد، کوی کارمندان راه آهن... مسئله دیگر این نام ها نیست؛ گو اینکه اگر در خیابان امامی راه بیفتید و در کوچه های باریک و کوتاه آن قدم بزنید و پای حرف این و آن بنشینید، همه این نام ها را تأییدشده می بینید. اما خب، قرار نیست نام واقعی این محله را در این فرصت اندک کشف کنید. کافی است چند قدمی از کوچه صداقت جلوتر بروی و برسی به جایی که ریل راه آهن از آن سوی بزرگراه بعثت می آید و به کارخانه سیلو می رود. همان جا می توانید بایستید و از یکی مثل منصور حمیدی بپرسید که این ریل، اینجا چه کار می نماید. آن وقت برای تو از ترک هایی خواهد گفت که روی دیوار خانه های این دور و اطراف به جا مانده؛ ترک هایی که یادگار رفت وآمد دائم قطار در این نزدیکی بوده؛ رفت وآمدی که ظاهراً چند سال است متوقف شده، اما او که از همسایه هاست، از اضافه شدن خطوط تازه می گوید؛ خبری که البته باز هم خبرنگار آن را نه تأیید و نه تکذیب می نماید. حمیدی نگران است و نگرانی را می توان در چهره این مرد میانسال و چشم هایش به راحتی دید.

آذرآباد، به ما می گویند ساکنان جزیره

قبلاً به اینجا می گفتند ترک آباد. بعدها نامش شد آذرآباد. البته اهالی محله از کوچه آذرآباد سوم به آن طرف (طرف میدان بهمن) را زورآباد صدا می کردند؛ چون هرکسی زور بیشتری داشت، می آمد و قطعه زمینی را در آن گوشه و کنار صاحب می شد و خانه ای می ساخت!

حالا همه این مجموعه را یکجا و البته با همان لحن طنزآمیزی که ایرانیان استاد آنند، جزیره می نامند؛ محدوده کوچک مسکونی که دور تا دورش را مجموعه های صنعتی فراگرفته است؛ جایی در حاشیه بزرگراه بعثت، کمی پایین تر از چهارراه چیت سازی، روبه روی کارخانه سیلو. بله، آذرآباد همین است که شما هنگام عبور از بزرگراه بعثت، از پنجره خودرویتان می بینید: 6 تا کوچه، یک بقالی، یک نانوایی بربری و دیگر هیچ. سال ها می گذرد از آن روزی که مسئولان کارخانه سیلو تصمیم گرفتند زمین هایی را روبه روی این کارخانه به کارکنانش واگذار نمایند. حالا دیگر همه آن کارکنان بازنشسته شده اند و دیری است اینجا در محله آذرآباد در کنار یکدیگر زندگی می نمایند.

بی علت نیست که در این حوالی همه همدیگر را می شناسند. هرچه باشد، نه کسی به این محله می آید که خانه ای بخرد و نه کسی از این محله رفته که خانه اش را بفروشد. همین طوری است که کمتر غریبه و مهمانی در آذرآباد گم می گردد. به کوچه آذرآباد دوم بروید و سراغ کسی را بگیرد که مثلاً در کوچه آذرآباد پنجم زندگی می نماید. به احتمال زیاد، کمتر از یک دقیقه شما را روانه خانه طرف می نمایند. اینها اما فقط یک روی سکه را نشان ما می دهد که شاید روی خاطره برانگیز و دوست داشتنی آن هم باشد. روی دیگرش را هم باید دید که راستش تعریف چندانی ندارد. نیازی نیست که پای حرف بزرگ ترها و موسفیدهای محله بنشینید. احترام آنها البته واجب؛ اما حتی صفورا تالابی که بانویی خانه دار است می تواند از سختی های زندگی در چنین محدوده ای برایمان حرف بزند: خب، اینجا فقط یک نانوایی بربری دارد. اگر بخواهید نان لواش خریداری کنید، باید سوار اتوبوس شوید و تا سر نازی آباد بروید. همین یک بقالی را می بینید سر آن کوچه... همین یکی هم وقتی بسته باشد، کارمان درمی آید. باید تا نازی آباد برویم و برگردیم. مدرسه هم که تکلیفش روشن است. دخترها می روند چهارراه خانی آباد و پسرها می روند نازی آباد. پیرایشگاه و مغازه هایی مثل این هم به همین ترتیب. اینجا فقط تعمیرگاه و کارواش ماشین دارد. آنها هم فقط به درد کسانی می خورد که از اینجا رد می شوند. تازه به همه اینها باید دود خودروهای ترمینال جنوب را هم افزود.

نجف آباد یا مثلث برمودا، مسئله این است؟

رحمان خدامیان فقط 40 سال دارد. از همان اول یاد گرفته که بگوید بچه ترمینال است: اگر از من بپرسند، می گویم بچه ترمینالم... ترمینال جنوب. برای جایی هم بخواهم نامه ای چیزی بفرستم، روی پاکتش می نویسم: تهران ـ بزرگراه بعثت ـ جنب مخابرات ـ کوچه شهید رفیعی همین است که وقتی از او می پرسید چرا نام این محله را نجف آباد گذاشته اند، سرش را تکان می دهد و به شما می فهماند که نمی داند. دوباره می پرسید: چکور هم صدایش می زنند... نه؟ بله، به اینجا چکور هم می گویند. می خواهید مطمئن شوید: شکور؟ خیالتان را راحت می نماید: شکور نه... چکور. باز هم دوست دارید بدانید که این نام از کجا آمده و چه معنی می دهد.

این یکی را هم او نمی داند. علی که پشت دخل بقالی پدرش در همان کوچه تنگ و باریک رفیعی ایستاده، فقط این را می داند که بیشتر مشتری ها از راننده ها و مسافران ترمینال جنوبند که برای خرید به اینجا می آیند. این جوان 37ساله، سپس آغاز می نماید حرف زدن درباره محله ای که در آن به جهان آمده و بزرگ شده است. او مطلقاً دل خوشی از این نجف آباد ندارد و به آن لقب مثلث برمودا را می دهد: هر کسی گذرش به این محله افتاد، دیگر نتوانست از آن بیرون بیاید. خانواده خود من، 70 ـ 80 سال است که اینجا زندگی می نمایند. علی می گوید: زندگی در اینجا به همین سادگی ها نیست. بیشتر این خانه ها فرسوده اند. درددل های او تمامی ندارد: دیوارهای خانه ها همه ترک برداشته اند بس که از اینجا قطار و اتوبوس رد می گردد. برایش فرقی نمی نماید که نجف آباد توی طرح باشد یا نه؛ چون به شکل تقدیرگونه ای پذیرفته که سرنوشتش به این شکل رقم بخورد: در این محله به جهان آمده، بزرگ شده و به زندگی ادامه می دهد؛ حتی اگر دوستش نداشته باشد.